نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال پنجم شماره 2 (پیاپی 18، پاییز 1401)

حضرت ابوطالب علیه السلام کلیددار کعبه، پناهگاه درماندگان، یاور محرومان و بزرگ ترین حامی رسول خدا صلی الله علیه و آله در مکه بود. حمایت مثال زدنی ایشان از پیامبر خداصلی الله علیه و آله، سجایای اخلاقی، مجاهدت و میراث ادبی او از جمله موضوعاتی است که در طول تاریخ، برخی از نویسندگان شیعه و اهل سنت درباره اش قلم زده اند. در کنار روایات معصومان علیهم السلام، بسیاری از بزرگان، آثاری درباره ایمان ابوطالب× نگاشته اند که نامشان در تاریخ ثبت و ضبط است. پژوهش ها و مطالعات تاریخی نشان می دهد حضرت ابوطالب علیه السلام در کنار حضرت خدیجه علیها السلام از حامیان اصلی پیامبرصلی الله علیه و آله بودند و سال دهم بعثت که پیامبرصلی الله علیه و آله این دو یار را از دست دادند «عام الحزن» نامیده شد.

نهضت بزرگ نبوی با حمایت مومنان و مجاهدان راه حق، در کنار هوشمندی رسول الله صلی الله علیه و آله توطیه های بزرگی را از سر گذراند و به پیروزی رسید. یکی از دشمنی های کم نظیر سربازان شیطان با مسلمانان، تحریمی همه جانبه بود که در شعب ابی طالب روی داد. پیامبر صلی الله علیه و آله با توکل بر خدا و بهره گیری از توان یاران صمیمی اش، به ویژه جناب ابوطالب علیه السلام، توانست شعب را به یکی از نمادهای پایداری در برابر ستم و استضعاف و شوریدن در برابر زورگویی و لجاجت تبدیل کند. شناخت ابعاد فشار دشمن و چگونگی مقاومت جریان حق در برابر این تحریم نفس گیر با تاکید بر نقش ابوطالب علیه السلام محور اصلی این پژوهش است. نگاشته های پیشین در این موضوع به ذکر گزاره های تاریخی و توصیف آن اکتفا کرده اند. نوآوری این پژوهش در «تحلیل گام به گام» و «توجه به همه ابعاد ماجرای شعب»، به منظور زمینه سازی برای «الگویابی» است. این نگاشته با مطرح کردن مختصات ماجرای شعب ابی طالب، راه را برای توجه به این مقطع تاریخی و شناخت بهتر جزییات آن گشوده و برای نخستین بار، داده های تاریخی این موضوع را محور تحلیل برای الگویابی قرار داده است

روایات و گزاره های تاریخی در موارد متعددی به انعکاس ویژگی های حضرت ابوطالب علیه السلام پرداخته اند. با بررسی منابع موجود در رابطه با ایشان، مشخص می شود این خصوصیت ها به صورت تخصصی و مدون جمع آوری و ارایه نشده و مقاله حاضر متکفل این پژوهش گردیده است. غریب بودن شخصیت او در بین شیعیان، هجمه های ناجوانمردانه به این ولی الهی، تبیین صحیح تاریخ اسلام، دفاع از ساحت امیرالمومنین علیه السلام و نیاز به الگوگیری از ایشان، لزوم پرداختن به این موضوع را مضاعف می نماید. علاوه بر ذکر ویژگی ها، نقل متن روایات و گزاره های تاریخی مرتبط با هر خصوصیت و دسته بندی آنها، از نوآوری های این نوشتار است. گفتنی است مقاله حاضر در قالب سه بخش به تبیین خصیصه های ارزشمند فردی، اجتماعی و سیاسی این مرد بزرگ همت نموده است.

صفحات تاریخ دربردارنده سرگذشت بزرگ مردی است که تمام هستی اش را در راه پیشبرد اسلام نهاد؛ ابوطالب، شخصیتی که گاه جفاکارانه، برخی سخن از کفرش به میان آورده اند. در دفاع از حضرت ابوطالب علیه السلام تاکنون بسیار قلم زده اند. یکی از این نگاشته ها کتاب «ابوطالب درفش یکتاپرستی» است. این کتاب نوشته هایی از نویسندگان شیعه و سنی را جمع آوری کرده که به شخصیت ابوطالب و نقش بی بدیل او در اسلام اشاره دارند. در مقاله حاضر، نوشته های موجود در این کتاب معرفی و به گزارشی از محتوای آنها پرداخته می شود. همچنین، منابع گزارش های تاریخی و روایات استفاده شده در کتاب مذکور برای مستندسازی گزارش ها ذکر شده

از جمله ایرادهایی که برخی تحریفگران در حق حضرت ابوطالب علیه السلام روا داشتهاند این است که ایشان با حالت کفر از دنیا رفته و در سراسر عمرش به اسلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ایمان نیاورده است! این افراد برای اثبات ادعایشان به روایات و تفاسیری استناد کردهاند که احوال رجال این احادیث نیازمند بررسی و نقد است؛ چراکه برخی از این رجال محکوم به ضعفند. درباره این موضوع، پژوهشی به ثبت نرسیده و در کتب مرتبط با شخصیت ابوطالب به برخی از راویان حدیث درباره ایشان اشاره شده است؛ از این رو نگارنده با روش تحلیلی توصیفی و استفاده از منابع کتاب خانهای، وثاقت و ضعف قایلان به بی ایمانی ابوطالب علیه السلام را بررسی کرده است.

بسیاری از عالمان سلف و خلف اهل سنت، اعم از شافعی، مالکی، حنبلی و حنفی، بر خلاف آنچه به مشهور ایشان نسبت داده می شود، مانند شیعه، اسلام و ایمان ابوطالب را پذیرفته و بر آن دلایل گوناگون اقامه کرده اند. سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله درباره ابوطالب، اجماع اهل بیت علیهم السلام بر ایمان ابوطالب، رجعت او به دعا و اعجاز پیامبرصلی الله علیه و آله، محتوای اشعار و مواضع قاطعش در برابر مشرکان، از جمله دلایلی است که بسیاری از عالمان سنی برای اثبات ایمان ابوطالب بدان احتجاج و استدلال کرده اند. این پژوهش نام بیش از سی عالم سنی از مذاهب چهارگانه را که از سده دوم تا پانزدهم هجری می زیسته اند و به ایمان ابوطالب قایل بودند، گرد آورده و پس از بیان شرح حال مختصری از جایگاه و منزلتشان نزد اهل سنت، اعتراف مستدل ایشان به اسلام ابوطالب را نقل و تحلیل کرده است.